MODERNLEŞME VE MODERN DEVLET

1.GİRİŞ
Devlet, bir ülke insanlarının beraber yaşamalarını sağlayan en önemli teşkilat olarak tarihteki yerini almış ve günümüzde gelişmiş bir yapı oluşmuştur aynı zamanda bir ülkede en büyük ve etkili örgüt olarak tarih boyunca ve toplum üzerinde önemli roller oynamıştır. Son yüzyıllara kadar geleneksel yollarla yönetilen devlet bu dönemlerde meşruiyetini yine geleneksel yol ve yöntemlerden almıştır. Tarih boyunca meydana gelen sosyal, siyasal, ekonomik açından bir çok olay ve hareketinde devletin bu rolünü ve meşruiyetini kullanma yolunu değiştirmiştir ve devamında kuramsal olarak farklı teoriler ve ideolojiler çerçevesinde şekillenen devlet modelleri karşımıza çıkarmıştır. Bu bakımdan hem devletin doyurucu bir tanımını yapmak hemde bütün devlet modelleri üstünde yoğunlaşıp bunu aktarmak mümkün değildir. Bu yüzden daha dar bir çerçevede 19.yüzyılı hareket noktası olarak alıp bu dönemden günümüze devam etmekte olan modernleşmeyi ve ulus devleti anlatacağız.
Bunu aktarırken de dört ana başlıkta bu süreci destekleyen, etkileyen ve eleştiren kuramlara değineceğiz. Ancak temel olarak ele alacağımız konu belirttiğimiz gibi modernleşmeyi ve bunun tarihsel süreç içinde devlet üzerindeki etkilerini, bunun sonucu olarak ortaya çıkan devlet modeli, yani modern devlet ve ulus devleti açıklamak. Bunları anlatırken öncelikle, birinci adımda devlet ve onun en önemli ve en güçlü iktidar kaynağı olan egemenlik kavramlarının tanımlanması ele alınacaktır. Devamında, devlet kuramlarından, çoğulcu-seçkinci kuramlara, marksist, liberal ve neo-liberal devlet anlayışına değineceğiz. Marksist devlet anlayışını modernleşme, modern devlet ve ulus devlete getirilen bir eleştiri olarak değinmekte fayda var. Modernleşme ve ulus-devlet kavramlarını Marksist eleştirel kuram çerçevesinde bir bütün olarak değerlendirmek daha doğru olur. Bunun yanında modernleşme ve modern devletin içinde anlam kazanan ve buna yaşam alanı olanağı sağlayan liberal ve neo-liberal devlet anlayışına bir gereklilik olarak değineceğiz. Kuramsal açıklamalardan sonra modern devletin gelişimi çerçevesinde, modernleşme ve ulus –devlet kavramlarını değerlendireceğiz. Yine bu bölümde küreselleşme olgusuna ve onun modernleşme, ulus-devlet sürecine etkisine değinmeden geçmeyeceğiz.
Türkiye’de devletin yapı ve işleyişine bakıldığında özellikle hizmetlerin kamu kurumları tarafından sunulmasında ve demokratik yönetim değerleri bağlamında bir çok sorunun kaynağı olarak devlet görülebilir. Bu açıdan Türk devlet yapısının incelenmesi ve anlaşılması ayrı bir önem kazanmaktadır. Son olarakta bütün bu anlattıklarımız çerçevesinde Türk devlet geleneğini ve etkileşim noktalarını açıklamaya çalışacağız.


2. DEVLETİN TANIMLANMASI VE EGEMENLİK
Devlet belirli bir toprak parçası üzerinde, sözel ya da kayda geçirilmiş norm, kural ve değerler aracılığıyla ya da gerekirse güç kullanarak, uyruk veya yurttaş sıfatıyla tanımlanan insanlar üzerinde doğrudan ve dolaylı denetim kuran ve bu denetimi meşru sayılan araçlar yoluyla kullanan, bu kişiler üzerinde tanımlanmış haklara sahip ve aynı zamanda bu kişilere karşı belirli ödevleri olan, siyasal varlığı kendi dışındaki siyasal varlıklar tarafından tanınan, iktidar ve zor kullanma tekeline sahip en üst yönetim aygıtıdır. Devletin üç işlevi tanımlanmıştır. 1) Üretim araçlarının ve üreticilerinin korunması ve gelişmesi için gerekli koşulların sağlanması; 2) Üretim ilişkilerinin korunması ve gelişmesinin sağlanması; 3) Devlet aygıtının güçlü tutulması ve devletin toplumun sürekli bir biçimde üstünde yer almasının sağlanması. (1) Bu işlevlerden de anlaşılacağı gibi, devlet aygıtı ile üretim arasında doğrudan bir ilişki ve karşılıklı ihtiyaç söz konusudur. Bunun yanısıra bu işlevleri yerine getirmek için devletin dört temel kurumdan oluştuğunu söylenebilir. Bunlar; Belirli bir toprak üzerinde hükümranlık ve bu toprakta yaşayan insanlar üzerinde varsayımsal ve ideolojik hakimiyet. Hukuk. Güvenlik ve zor aygıtları (ordu, polis, milis vs.). Son kurumda, maliye (üretimden artığı çekme mekanizmaları) (2) Bu dört kurumun her biri birbirini bütünleyen ve tamamlayan kurumlardır. Ancak devletin büyük ölçüde hakimiyet alanını belirleyen birinci kurum yani egemenlik bunlar arasında en önemli ve en işlevsel olan kurumdur.
Egemenlik teriminin sözlük anlamı; “hiçbir denetim ve sınır kabul etmeyen sınırsız yetki, bütün güçleri aşan güç” olarak tanımlanmaktadır. Siyasal bilimlerde ise “devlete tanınan en üstün iktidar” olarak tanımlanmakta ve ulusal sınırlar içinde yalnız devletin yetki ve güç sahibi oluşuna “iç egemenlik”, uluslar arası düzeyde de devletin yalnızca kendi taahhütleri çerçevesinde sınırlandırılabilen mutlak bağımsızlığına “dış egemenlik” denilmektedir. Bağımsızlık anlamına gelen iç egemenlik, devletin kendi ülkesi sınırları dahilinde bütün toplumsal ve siyasal guruplara karşı münhasıran (ortak kabul etmeden) kullandığı en üstün kuvvetken, dış egemenlik, uluslar arası ilişkilerde bir devletin diğer devletler karşısında bağımsız, kararlarında serbest ve eşit olması anlamına gelmektedir.
Devletin iç egemenliği, doğrudan doğruya devletin devlet olmasından doğan temel bir yetki olması dolayısıyla ülke sırları içerisindeki başkaca hiçbir egemenliğin kullanım biçimiyle ile eşit konumda bulunmaz ve devlet bu özellikli konumu gereği iç sınırlar dahilinde en yüksek emir ve kumanda yetkisine sahiptir. Devletin dış egemenliği ise devletlerarası ilişkilerde bütün devletlerin hukuk karşısında eşit sayılmasını, bir devletin başka devletlere bağlı olmamasını ve uluslar arası ilişkiler açısından diğer devletler karşısında ikinci derecede sayılmamasını ifade eder. Egemenlik her şeyden önce bir meşruiyet meselesidir ve modern dünya sisteminde egemenliğin meşruiyeti karşılıklı tanımayı gerektirir. Egemenlik varsayımsal bir alışveriştir bu alışverişte potansiyel olarak çatışan taraflar de facto güç realitelerine saygı gösterir ve kendileri için en az maliyetli stratejiler olması itibariyle karşılıklı olarak birbirini tanırlar.
Egemenlik aynı zamanda çok önemli siyasal sonuçları olan yasal bir iddiadır. Bu sonuçlar nedeniyle egemenlikle ilgili meseleler, hem içeride devlet bünyesinde hem uluslar arası planda devletler arasında siyasi mücadele için merkezi öneme sahiptir. (3)
Egemenlik, her ne şekilde tanımlanırsa tanımlansın, öz ve esas olarak, kendinden daha üst bir otorite olmamasını ve eğer böyle bir şey varsa ona boyun eğmemesi ve kendinin bizatihi bir üst otorite olması halidir. Egemenliğin kime ait olduğu gibi teorik ve ütopik bir tartışmaya girmenin gereği yoktur. Çünkü egemenlik devletin bizzat kendisine aittir, zira onun tarafından kullanılmaktadır ve zaten egemenlik yoksa devlette yoktur, bunun yanı sıra egemen olunanlar olmadan egemenlikte olamaz, o halde devlet egemense, bu ancak kendinden kaynaklanıyor olmalıdır. Açıkçası, egemenliği bizzat devlet yaratır ve kullanır. Ama bu fiili gerçekliğin karşısında, egemenliğin kimin adına kullandığı her zaman spekülatif bir alan yaratmakta ve siyasetin göze görünür bölümü burada cereyan etmektedir. (4)

3. DEVLET KURAMLARI
3.1. Çoğulcu ve Seçkinci Yaklaşım
Çoğulcu yaklaşım, kamu kurumlarının ve devletin nasıl çalıştığı sorusunu demokratik değerler bağlamında cevap aramaktadır. Doğrudan demokrasi tarihteki az nüfuslu Eski Yunan Atina şehir devletinde bile uygulanabilme şansı bulmamıştır. Halbuki modernleşme süreciyle büyüyen nüfusuyla ve şehirleriyle büyük organizasyonlar haline gelen modern yaşam biçiminde doğrudan demokrasinin hiç uygulama şansının olmaması, modern devlette demokrasinin uygulanmasında yeni bir yol ve çözüm aramaya götürmüştür; buda temsili demokrasidir. Bu büyüyen ve karmaşık hale gelmiş devlet-toplum ilişkilerinde toplumdaki grupların devlet teşkilatında temsili için aracı bir kurum ortaya çıkmıştır; siyasal parti. Günümüzde siyasal partiler temsili demokrasinin en önemli kurumları haline gelmiştir.
Çoğulculuk anlayışı temsili demokratik değerlerden kaynaklanan bir yaklaşımdır. Böylece çoğulcu yaklaşım demokratik bir toplumda siyasal partilerin yeri ve rolü ile toplumdaki baskı gruplarının yeri ve rolünü analiz etmektir.Çoğulcu yaklaşıma göre devlet, egemen güç olan ulusun (halkın) emrindedir. Devlet teşkilatı halka hizmet için vardır. Dolayısıyla demokratik devlet halka göre ikincil konumda olup halkı memnun etmeyi amaçlayan bir devlettir. Devlet halkının insanca yaşamasını sağlayacak hizmetleri ya üretir ya da üretir. (5)
Çoğulcu yaklaşımın ortaya koyduğu şekliyle, devlet tarafsız, kamu yönetimi alanı ve kamu politikaları, sosyal ve siyasal gruplar arasındaki ilişkiler tarafından şekillendirilir. Böylece liberal demokratik toplumda bir uzlaşmaya varılır. Ancak Seçkinci yaklaşım ise, devletin ne tamamen topluma hizmet eden bir mekanizma olduğunu ne de sermaye sahiplerinin aracı olduğunu kabul eder. Devlet elindeki organize siyasal güçle, kamusal kaynaklarla ve bürokrasiyle kendi zatında güce sahip bir mekanizmadır. Dolayısıyla devlet topluma hizmet ediyor olabilir. Ya da bazen sermaye sahiplerinin lehine hareket ederek onların çıkarını koruyabilir. Ancak günümüzün Batılı modern liberal demokratik devleti, aslında kendine özgü gücü olan ve içindeki bürokratlarıyla kendine ait çıkarları ve amaçları olan bir organizasyondur. Seçkinci yaklaşımın bu görüşü sadece modern devlet yapısıyla ilgili olmayıp, aynı zamanda tarihteki bütün yönetim biçimlerine de uymaktadır.Çünkü özellikle geleneksel yönetim yapılarında siyasal erki elinde bulunduran devlet içindeki organize güce tamamen sahip oldukları gerçektir. (6)
Seçkinci yaklaşımda, en önemli nokta, bir toplumda ve siyasal sistemde yönetici ve seçkinler grubunun var olduğu gerçeğidir. Bunların değerleri ve tercihleri çoğunlukla kamu politikalarını belirler. Diğer bir deyişle, kamu politikalarına yönetici gruplar tarafından karar verilir ve uygulanır.

3.2. Marksist Devlet
Marks’ın devlet konusundaki ilk görüşleri Hegel’in etkisindedir. Devleti hukuk, ahlaki, siyasal özgürlüğün içinde gerçekleştirilmesi gerektiği, tek tek vatandaşların devletin yasalarına uyarken yalnızca kendi akıllarının, insan aklının doğal yasalarına uyduğu büyük bir organizma olarak görür. Alman İdeolojisi’nde, Engels ile birlikte devleti, sınıflarla ilişkisi içinde tanımlar. ”Artık bir zümre değil, bir sınıf olduğu basit gerçeğinden yola çıkarak, burjuvazi kendisini, bundan böyle yerel çapta değil ulusal çapta örgütlenme ve ortalama çıkarlarına genel bir bir biçim verme zorunluluğunda görür. Bu “genel biçim” devlettir ve burjuvazinin hem iç hem de dış amaçlarla, mülkiyetlerinin ve çıkarlarının karşılıklı güvencesi için zorunlu olarak benimsediği örgütlenme biçiminden başka bir şey değildir. Bu görüşün en somut ifadesi Manifesto’da karşımıza çıkar. Modern devletin yürütme gücü, bütün burjuvazinin genel işlerini yöneten bir komiteden başka bir şey değildir.” (7)
Marks’a göre tarih toplumlar arası çatışmalardan meydana gelmiştir ve her şey kendi zıttını yaratmaktadır. Batı toplumları geleneksel yapı olan feodal dönemden sonra kapitalist döneme geçeceklerdir. Marks’ın yaşadığı dönem olan 1800’lü yıllar İngiltere’de sanayi devriminin revaçta olduğu ve hızla sanayileşme ve dolayısıyla şehirleşmenin olduğu bir dönemdir. Toplumda özellikle sermaye sahiplerinin önemli rol oynadığı ve çalışma koşullarının çok kötü olduğu bir dönemdir. İşte bu kapitalizmin en şiddetli şekilde sürdüğü İngiltere’de Marks, sosyalist devrimin olacağına inanmış ancak öngörüleri çıkmamıştır.
Marksizmin dayandığı temel düşünce toplumun alt ve üst yapılardan meydana geldiğidir. Alt yapı asıl belirleyici ve diğer üst yapıları yaratmaktadır. Alt yapı ekonomik yapıdır ve her türlü üretim araçlarını ve maddeyi ifade eder. Bu anlamda Marks’ın tarihi meteryalizmi (maddeciliği) diyalektik yaklaşımı nasıl kullandığını gösterir. Üst yapı ise ekonominin (üretim araçları ve ürünler) dışında toplumdaki her türlü ideolojik, kültürel, sosyal, dini ve benzeri yapılardır. Alt yapı olan ekonomi (madde) diğer üst yapı kurumlarını belirleyip yaratmaktadır. Ancak kapitalist toplumda ekonomik değerlerin (üretim araçları ve benzeri maddi servetin ) sahibi zenginlerdir (burjuvazidir). Diğer taraftan bu ekonomik değerleri üreten işçilerdir (proleterya). Bu iki sınıf kapitalist toplumda devamlı çatışma halindedir.. Sermaye sahipleri çalışan işçilerin emeğini sömürmekte ve haklarını vermemektedir. İşçi sınıfının bilinçlenmesiyle sermaye için çalışanlar bir araya gelerek güçlerini birleştirecektir. En sonunda işçiler sermaye sahiplerine karşı savaşlarında başarıya ulaşacaklar ve üretim araçlarının kontrolünü ele geçireceklerdir. Aynı zamanda zenginlere destek çıkan ve onların emrinde olan kapitalist devlet işçiler tarafından ele geçirilecek bir süre için emek gücünün amacına çalışacak ve sonunda komünal her şeyin ortak olduğu toplum yapısına ulaşacaklardır.
Özetle Marks’ın bu görüşlerini ele aldıktan sonra Marks’ın ve Marksizmin devlete nasıl baktığına bakabiliriz. Aslında klasik Marksizmin devlet ve kamu yönetimiyle doğrudan ilgilenmeleri söz konusu değildir. Marks ve Engels, toplumdaki sınıfsal ilişkileri analiz etmeyi amaçlamışlar ve kurgularını bunun üzerine oluşturmuşlardır. Ancak devleti zenginlerin bir aracı gibi gördükleri dolaylı olarak anlaşılabilmektedir.
Yukarıda belirtildiği gibi Marksist düşüncenin temeli genel olarak bir toplumdaki sınıf kavramına ve aralarındaki mücadeleye dayanır. Böylece, kamu yönetimi ve kamu politikaları bu açıdan sınıf mücadelelerinin sonuçları olarak görülebilir. Devlet çalışanlar üzerinde ve onların aleyhine olmak üzere sermaye sahipleri için çalışan bir araçtır. Marks’a göre işçiler devleti ele geçirmeye çalışmalıdırlar. Bir gün işçiler devleti ele geçirecek ve toplumdaki adaletsizliklere son vereceklerdir. Ancak Marks’tan sonraki dönemlerdeki gelişmeler Marks’ın tahminlerinin tersine olmuştur. Ancak sosyal ve siyasal yapıların açıklanmasında yine de Marksistlerin devlet ve topluma getirdiği yaklaşımlar önemlidir. Onların nazarında hala kapitalist sitemin devleti olan liberal demokratik devlet, sermaye sahipleri tarafından kontrol edilen bir makine ve araçtır. Klasik Marksizm’e göre devletin sermaye akışına ve sermaye sahiplerine hizmet eden bir araç olduğu görüşü daha sonraki yüzyıldaki gelişmelere paralel yeni Marksistler tarafından yeniden tanımlanmıştır.
Bunlar özellikle 2.Dünya savaşı sonrasında Batı Avrupa ülkelerinde iktidara gelen sosyalist partilerin modern devletin sermayeye hizmet eden kapitalist niteliğini ne kadar değiştirip değiştirmediğini tartışmışlar ve bazı noktalarda her ne kadar Marks’tan ayrılsalar da devletin uzun dönemli olarak kapitalist niteliğini kaybetmediğini ve yine sermaye sahiplerine hizmet ettiğine inanmışlardır.
Louis Althusser’e göre de, Marksist Devlet, Manifesto ve 18 Brumaire’den beri açıkça baskı aracı olarak kabul edilir. Devlet, yönetici sınıfların artı değerin zorla elde edilmesi sürecine boyu eğmesi için, işçi sınıfı üzerindeki egemenliklerini güven altına almalarını sağlayan bir baskı makinesidir. “Öyleyse devlet her şeyden önce, Marksist klasiklerin devlet aygıtı adını verdikleri şeydir. Bu terim şunları kapsar: Hukuki pratiğin gerekleri uyarınca zorunluluğun ve varlığını kabul ettiğimiz ordu ve bu bütünün üzerinde,devlet başkanı, hükümet ve yönetim. Bu biçimde sunulduğunda, Marksist-Leninist devlet kuramı işin özüne dokunuyor ve işin özünün burada olduğunu biran için bile reddetmek söz konusu olamaz. Devleti, burjuvazi ve müteffiklerinin proletaryaya karşı verdikleri sınıf mücadelesinde, egemen sınıflarının hizmetindeki baskıcı müdahale ve yürütme gücü olarak tanımlayan devlet aygıtı, devletin ta kendisidir ve devletin temel işlevini tam anlamıyla tanımlamaktadır.” (8)
1917 gibi bir toplumsal devrimden sonra bile, devlet iktidarı proleterya ve yoksul köylülük ittifakınca ele geçirildiği halde, devlet aygıtının büyük bir bölümü, olduğu yerde kalmıştı. Marksist devlet kuramının bu konuyla ilgili görüşünü özetlemek istersek, Marksist klasiklerin hep şunları öne sürdüğünü söyleyebiliriz. 1)Devlet, devletin (baskı) aygıtıdır, 2) Devlet iktidarı ile devlet aygıtını birbirinden ayırmak gerekir, 3) Sınıf mücadelelerinin hedefi devlet iktidarıdır, dolayısıyla, devlet iktidarını ellerinde tutan sınıflarca (veya sınıf yada sınıf fraksiyonları ittifakı) devlet aygıtının kendi sınıfsal hedefleri doğrultusunda kullanılmasıdır ve 4) Proleterya, var olan burjuva devlet aygıtını yıkmak ve bu ilk aşamada onun yerine bambaşka bir devlet aygıtı koymak, daha ileriki aşamalarda ise, radikal bir süreci, devleti yıkma sürecini (devlet iktidarı ve her türlü devlet aygıtının sonu) başlatmak için devlet iktidarını ele geçirmelidir.Bu açıdan bakıldığında, Marksist devlet kuramına eklenmek istenilen öneriler zaten kendisinde bütünüyle var denilebilir. (9)
Marks sosyalizmin en büyük savunucusu olmasına rağmen, her şeyden önce -özellikle kendi döneminin- kapitalizmin bir analizcisiydi. Olgunluk dönemi yazılarında, kapitalizm altında devlet-toplum ilişkisinin en azından iki farklı ele alınışını buluruz. İlki ve ağır basan görüş devleti özünde toplumun hakim sınıfının –kapitalistlerin yada burjuvazinin- bir aracı olarak görmüştür. Komünist Manifesto’nun ünlü sözleriyle Marks, “Modern devletin hükümetleri, tümüyle burjuva sınıfının ortak işlerini yöneten bir komiteden başka bir şey değildir” iddiasında bulunmuştur. Marksa göre kapitalizm sermaye sahibi burjuvazinin servetinin sömürülmesinden türetildiği bir sosyal ve ekonomik sistemdi. Böylesi bir toplumda sınıf mücadelesi özsel ve sürekliydi ve şiddet araçlarına sahip devlet, düşmanlıkların patlak vermesini denetlemeli, sömürgen azınlığın, sermaye sınıfının çıkarlarının sürmesini sağlamalıydı. Marks’ın daha genel maddeci tarih kavramlaştırmasına göre, devletin siyasi biçimlerini belirleyen, toplumun ekonomik ya da üretici zeminiydi. Devletin sermayenin belirli hiziplerinin temsilcilerine karşı davranabileceği koşullar vardı, fakat daima genelde sermaye sınıfının belirli hiziplerinin temsilcilerine karşı davranabileceği koşullar vardı, gakat daima genelde sermaye sınıfının genel çıkarının korunması öncelikliydi. Gerçekten de Engels, devlet nosyonunu, ideal ortak kapitalist, yani gündelik rekabetleri etkili işbirliğini güçleştirebilen tek tek kapitalistlerin genel ve ortak sınıf çıkarını temsil etmeye muktedir yegane kurum olarak biçimlendirmiştir. Bu görüş, gelişimleri, 1917 Rus Devrimi’ne kadarki dönemde biçimlenmiş olan ilk kuşak Marksistler üzerinde etkili olmuştu. Lenin devleti “ Belirli sınıfı ezmek için özel bir güç” olarak tanımladı. Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin lideri Karl Kautsky ise “Modern devlet, öncelikle, egemen sınıfın çıkarlarını gözetme amaçlı bir araçtır” demişti. (10)

3.3. Liberal ve Neo-Liberal Devlet
Liberal devlette toplumu oluşturan kişilerin amaçlarından başka bir amaç atfedilemez. Devlet kesimini yaratan neden, kişilerin tüm arzularını piyasada serbest değişimler yoluyla karşılanması yönündeki imkansızlıktır. Şu halde, devletin görevi bir yandan piyasa mekanizmasının düzenli çalışmasını sağlamak, diğer yandan da piyasa mekanizması ile karşılanması imkansız ya da sakıncalı olan üretimi gerçekleştirmektir.
Piyasa mekanizması ekonomik hayatı yönlendirebilme niteliğini kaybetmekte ve bunun yerini firma boyutundaki planlama mekanizması almaktadır. Bu dev işletmeler kamuoyunu kazanarak iktisat politikasını kendi amaçları yönüne çevirebilmektedirler. Eğitim ve bilim kurumları bir siyasal güç olarak; yaşlanarak tükenmiş sendikaların yerini almaktadırlar. İşte modern devlet, çağdaş dev işletmelerin ve amaçları göz önünde tutularak anlaşılabilir.
Günümüzde sanayileşmiş kapitalist ekonomileri, özel kesim tüketim malları açısından bolluk, toplumsal hizmetler açısından ise kıtlık içindedir. Bu nedenle modern devletin görevi düzenleme ve destekleme faaliyetleri ile bu toplumsal hizmetler açığını kapatmak ve kapitalist sistemi, şirketlerin amacına hizmet etmektense toplumun refahını artırmaya yöneltmek olmalıdır. Devlet özellikle konut yapımı, sağlık, toplu taşımacılık, çevre korunması ve güzel sanatlar gibi önemli kamu yaraları olan hizmetleri üzerine almalıdır.
Günümüzde küreselleşmenin iktisadi unsurlarını oluşturan çok uluslu firmaların, ulus devletlerin iktidar alanını zorluyor olmaları ve finans sermayesinin sınır tanımaz bir şekilde hareketlilik kazanması, devlet ile kapitalist sistem arasındaki karşılıklı ihtiyacı ortadan kaldırmamaktadır. Şimdi gerekli olan ulus devletlerin de kendi içlerinde bir hiyerarşi oluşturması, bu üst otoritenin kaçınılmaz bir şekilde belirli az sayıda ulus devletin hegemonyası altında olacağının belirtisidir. Dolayısıyla batı sitemi, kapitalizmle devleti bir bütünsellik içinde birleştirmekte ve belirsizliğin tehdidine karşı, giderek güçlenen bir hiyerarşik yapı ve anlayış yerleştirmektedir.
Bu sistem içinde devletin işlevi sadece iktisadi alanda sınırlı değildir. Değişimin neden olduğu yüksek hareketlilik sosyal sorunlara yol açtığı ve toplumsal kesimler arasında hiyerarşik bir yapılanmaya neden olduğu ölçüde devlet, sistemin sürdürülmesi açısından gerekli bir işlev yüklenmektedir. Öte yandan siyasal partiler arasında ortaya çıkması muhtemel tıkanmalar ve özellikle resmi ideoloji karşıtlarının eylemleri, devleti siyasal krizlerin de önleyicisi ve sistemin sürekliliğinin sağlayıcısı konumunda tutmaktadır.
Bu ideolojik korumanın temelini ise liberal pozisyon oluşturmaktadır. Kendi çıkarlarını rasyonel bir şekilde piyasa mekanizmasına liberal demokratik seçim sistemine yansıtabilen atomize bireylere dayanan liberalizm; insanlar arasındaki ilişkileri ve kuramsal bağları mümkün ancak gereksiz kılmaktadır. Hatta denilebilir ki bu türden ilişkiler ne denli azaltılırsa, sistem de kendi mükemmel işleyişine o denli yakınlaşacaktır.Böylece liberalizm tam aksini yaptığını vazederken, gerçekte devleti meşrulaştırır ve onu denetimsiz hale getirir. Liberal teoride yer alan kuvvetler ayrılığı ve devletin küçülmesi ilkeleri bu felsefi açığın siyaset teorisinde kapatılmaya çalışılmasıdır. Liberalizmin çıkış noktası toplumsal bir platform değil de birey olunca, devletin sitemdeki önemi artar ve dengenin bozulması durumunda, düzeltici olarak sadece devlet kalır. Öte yandan gerçek devletlerin kendilerini yeniden üretirken nüfuz alanlarını kolaylıkla genişletmeleri sonucunda, devletler hem teorik dengeyi bozan hem de kendilerinden teorik dengeyi kurmaları beklenen yapılar haline gelmektedirler. Bu ise, liberalizmin teorik bir devlet kavramı geliştirmesine ve krizlerin nedeninin gerçekte devletlerin bu modelden sapmalarına bağlanmasına yol açmıştır. (11)
Devlet ve toplum konusundaki neo-liberal görüş çoğu kez, İkinci Dünya Savaşı’nı izleyen yarım yüzyılda Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da devlet ve toplumun tarihsel evrimi bağlamında açıklanır. Neo-liberallere göre, yayılan devletin kökenleri, 19.yüzyıldadır ama Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da ki devletlerin fazlasıyla geniş ve fazlasıyla güçlü hale gelmeleri, gerçekte yirminci yüzyılın, daha özel olarak da 1945’ten bu yana olan dönemin işidir. Bu Yeni Leviathan’ın yükselişi, büyük çlçüde ekonomik faaliyet düzeylerini yükseltme, ekonomik büyümenin meyvelerini yeniden dağıtma ve yurttaşlarının refah statüsünü güvenceleme amacıyla devletin topluma daha da aşırılıkla müdahale ettiği genişletilmiş bir sosyal demokrat gündemin tüm kanaatlerinin partiler tarafından izlenmesinin sonucudur. Devlet ne kadar fazla müdahale ettiyse, toplumdan almak zorunda olduğu kaynaklar da o kadar büyük oldu. Fakat bu müdahalelerin kapsamı ne kadar büyükse, neo-liberallerin savunduğuna gör, başarısız olmaları ya da amaçlanmamış veya arzulanmayan sonuçlar almaları o kadar sık görüldü.
Neo-liberaller, devlet-toplum ilişkisinin tamamen tek yönlü seyir olduğunu savunmazlar. Örneğin toplumdaki örgütlü çıkar çevrelerinin devlete baskı yapabilme gücünü ve hükümetlerin kendilerini yerine getirmekle yükümlü buldukları neredeyse karşı konulmaz talepleri dikkate alırlar. Onların savları daha ziyade, iyi bir toplumun –özgürlüğü ve adaleti güvenceleyebilen bir toplumun- liberal bir sivil toplumdaki piyasa tipi işlemlerde kendisine zor uygulanmayan bireylerin zora dayanmayan karşılıklı işlemlerine dayanması gerektiği şeklindedir. Devletin, hatta demokratik devletin tek meşru işlevi, bireyler arasındaki akitten doğan ilişkilerin sürdürüleceği genel koşulları güvencelemektir. Ancak yirminci yüzyılda gördüğümüz şey, yönettikleri toplumları çok daha aktif ve pahalı yönetme peşinde, haddini aşan devletlerdir. Bunun sonuçları da özgürlüğün kaybedilmesi, adalet yoksunluğu ve ekonominin eksik performans göstermesidir. (12)

4. MODERN DEVLETİN GELİŞİMİ
4.1. Modernleşme Süreci ve Modern Devlet
Modernleşme sürecinin son yüzyıllarda modern devleti çıkarması devlet teşkilatının toplumla olan ilişkileri açısından niteliklerini değiştirmiştir. Modern devlet ulusa dayalı laiklik ilkesine göre örgütlenmiş ve kurduğu rasyonel hukuk sitemiyle ulus-devlete bağlı vatandaşlık anlayışını beraberinde getirmiştir. Modern devlet, birçok kamu hizmetini halkına sunmak taahhüdünde bulunan ve özellikle II.Dünya Savaşı sonrasında sosyal devlet kavramının gelişimiyle yeni özellikler kazanan idari devlettir.
Modern devlet egemen bir devlettir. Egemenlik modern dünya sitemi içinde icat edilmiş bir kavramdır. İlk bakışta anlamı, tamamen özerk devlet iktidarıdır. Ama modern devletler aslında devletlerarası sistem olarak adlandırdığımız daha geniş bir devletler çemberi içinde varolur. Dolayısıyla mevcut olduğu varsayılan bu özerkliğin içeriğini ve derecesini incelemek durumundayız. Tarihçiler 15.yüzyılın sonunda tam da modern dünya sisteminin başlangıç anında, İngiltere, Fransa, ve İspanya’da yeni monarşilerin ortaya çıkışından söz ederler. Devletlerarası sisteme gelecek olursak, nesebi genelde İtalyan yarımadasında Rönesans diplomasisinin gelişmesine dayandırılır; kurumsallaşmasının ise genelde 1648’deki Westphalia Barışı olduğu düşünülür. Avrupadaki çoğu devlet tarafından imzalanan Westphalia anlaşması, göreli özerkliği sınırlamakla birlikte garanti altına da alan belirli devletlerarası ilişki kurallarını kanunlar halinde derledi. Bu kurallar daha sonraları uluslar arası yasa başlığı altında genişletildi ve ayrıntılandırıldı. (13)
Görüldüğü üzere, modernleşme, İngiltere, Fransa,Almanya ve diğerleri gibi Batı Avrupa ülkelerinde Rönesans’tan sonra ortaya çıkan aydınlanma çağı ile başlayan ve 1789 Fransız İhtilali ve 1750’lerden sonra İngiltere’yle başlayan sanayi devrimiyle ve sanayileşme olgusuyla gelişen bir süreçtir.Rönesans ile birlikte gelen aklın ve bilimin egemenliği insanın çevresindeki her şeyin insan tarafından yeniden tanımlanmasını gerektirmiştir. Aklın ve bilimin belirleyici olmaya başladığı bu dönemde dinin iktidar üzerindeki etkisi zayıflamıştır. Machiavelli, Bodin, Hobbes, Locke, ve Rousseua gibi aydınlanma çağının bazı düşünürlerinin etkilediği yeni dünya anlayışı modernleşmenin tohumlarını atmıştır.
Aslında modernleşme Batı dünyasının yaşadığı bir değişim sürecidir. Diğer yandan gelişmekte olan ülkeler ise modernleşme yerine modernleştirme süreçlerini yaşamış veya yaşamaktadırlar.(14) Aralarındaki en önemli fark öncekinin doğal olarak bir modernleşme değişim dönemi geçirmiş olmasına karşılık ikincisinin Batı tarafından etkilenerek müdahaleye özellikle kendi seçkin yöneticileri tarafından modernleştirilme süreci yaşamasıdır.
Batıda geleneksel toplumdan modern topluma geçiş, dörtyüzyıllık uzun bir mücadele sürecinde gerçekleşti. Hızını kendi iç dinamiklerinden alan ve batı için doğal bir gelişme olan bu süreci, modernleşmeciler batı dışı toplumlar içinde zorunlu gördü. Buna göre, Avrupa dışında kalan toplumların gelişebilmeleri için, Batının yaşadığı süreci yaşamaları yaşamaları gerekiyordu. Genel ve eşit oy hakkına dayalı olarak siyasi iktidarın değişimine imkan veren, muhalefetin olduğu, ifade ve örgütlenme hürriyetinin verildiği demokratik siyasi rejimler, batıdaki ekonomik ve sosyal evrimleşmenin ürünü olarak ortaya çıktı. Batılı olmayan toplumlar, benzer ekonomik ve sosyal evrimleşmeyi yaşamadıklarından demokratikleşme şansları zayıftır. Bu nedenle demokratikleşmeden çok, ekonomik ve sosyal şartları oluşturacak bir modernleşme programını uygulamaları, ekonomik ve kültürel düzeylerini yükseltmeye ağırlık vermeleri gerekir. Modernleşmeyi kısa devrede başarabilmeleri için, gerekirse demokratik uygulamaları tamamen askıya alan, otoriter politikalar yürütmeleri de mümkündür.
Batılı olmayan toplumlar, 19.yüzyılın başlarından itibaren batıyı örnek alan değime modelleri izlemeye başladılar. Modernleşme, ülke yönetimini elinde tutan monarşiler, aristokratik azınlıklar veya batı kültürünü benimsemiş bürokrat ve aydınlar tarafından öncelikle askeri ve idari alanlarda başlatıldı. Özellikle sömürge ülkelerinde modernleşme tamamen devlet eliyle yürütüldü ve sömürgelerin tasfiyesine kadar resmi alanlarla sınırlı kaldı. Modernleşme teorileri, batılı olmayan tüm toplumları, sömürgeleriyle aynı kategoride değerlendirdiler. Sömürgelerin tasfiye edilmesinden sonra, modernleşme programlarının kapsamı, ekonomik, sosyal, ve kültürel konuları da içine alarak genişledi. Batılı ülkeler bağımsızlık verdikleri eski sömürgelerinde, siyasi gelişmelerin yönünü kendi lehlerine çevirebilmek için modernleşmenin kapsamını genişlettiler. Bu ülkelerde, batının desteklediği yönetici ve bürokratlar, iktidarlarını sürdürebilmek için, toplumlarını batının gösterdiği doğrultuda ve gerekirse zor kullanarak değiştirmekten çekinmediler. Böylece modernleşme, bir yönüyle batı sömürgeciliğinin yeni şartlara uydurularak sürdürülmesine hizmet etmeye başladı.
20.yüzyılın ortalarına gelindiğinde, dünya hegemonyasını tamamen ele geçirmiş olan Avrupa’nın modernleşme teorilerinden eskisi kadar önemli beklentiler kalmamıştı. Avrupalı olmayan toplumların ekonomik, sosyal ve siyasi yapıları belli ölçülerde değişmişti. Artık önemli olan, modernleşmenin devamından çok bu toplumların ekonomik, sosyal, siyasi ve kültürel yönden batının gündeminde kalmasını sağlamasıydı. Kendisini bu yeni amaca ve koşullara uyarlayan modernleşme teorisi, iktisadi sistem olarak kapitalizmi, siyasal sitem olarakta liberal demokrasiyi idealleştirdi. (15)
Modernleşmenin dayandığı iki temel olgu vardır; sanayileşme ve milliyetçilik (ulus anlayışı). Ayrıca Sanayileşmenin beraberinde getirdiği şehirleşme de bu bağlamda öneme sahiptir. Batı Avrupa ülkelerinde 16. ve 17. Yüzyıllardan sonra ticaretin artmasıyla ayrı bir şehirli tüccar kesimi meydana gelmiştir. Daha sonra teknolojik alanda gerçekleştirilen gelişmeler beraberinde yeni sanayi malları üretimini artırmaya başlamıştır. Sanayileşme, şehirlerde ihtiyaç duyulan işgücünden dolayı kırsal kesimden şehirlere insanların göç etmesine neden olmuştur. Şehir merkezleri büyümüş ve yeni yaşam başlamıştır.
Modern devlette meşruiyet (yönetme hakkının dayanağı) kaynağı ulustur. Geleneksel yapılarda meşruiyet, geleneksel yöntemlerle iktidarın kullanılmasına dayanırken, artık iktidar halka dayanan ve onların içinden çıkan bir yönetim haline gelmiştir. Dolayısıyla geleneksel toplumlarda insanlar kendilerinden bağımsız olarak gördükleri yönetici iktidarı modern yapıda kendi içlerinden çıkmış olarak görmeye başlamışlardır.Dolayısıyla yönetimin meşruiyet kaynağı geleneksel olanlardan çok rasyonelliğe ve hukuka (yazılı kurallara) dayanmaya başlamıştır. (16)
Modern devlette insanlar geleneksel yapıdan farklı biçimde hukuki kurallara dayalı olarak vatandaşlık statüsünü kazanmışlardır. Zaten doğal olarak sahip olduğu düşünülen temel hak ve özgürlükler anayasa ve yasalarla düzenlenerek vatandaşlık kavramı geliştirilmiştir. Artık kişiler yöneticiye bağlı tebaa olmaktan çıkmış ve tamamen hukuk kurallarına dayalı bir karşılıklı ilişkiyle yönetilmeye başlamışlardır. Özellikle bu bağlamda hukuk devleti kavramı ve hukukun üstünlüğü ilkesi geliştirilmeye çalışılmıştır.
Diğer önemli özellik geleneksel yapıdan farklı olarak laiklik anlayışının getirilmesiyle devlet üzerinde dinin etkisi veya din üzerindeki devletin etkisinin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır.Böylece modernleşme sürecinde devletin laikleştirilmesi önemli bir aşama olarak kabul edilmektedir.
Bütün bu gelişmelerle modern yapının 1950’lerde zirveye çıkması ve günümüze kadar devam etmesiyle birlikte son zamanlarda modern yapıyla ilgili yeni tartışmalar başlamıştır. Özellikle Avrupa Birliği gibi yeni ulus üstü oluşumların ulus devletin sonunu getirdiğini iddia edenler vardır. Bu gelişime post-modernizm ve devletle ilgili olarak ta post modern devlet denmektedir. Ancak bu tür post-modern gelişmeler olsa bile günümüzde ulus devletin tamamen ortadan kalkma eğiliminde görülmediği en azından etkinliğini kısmen kaybetse bile yine devam edeceği düşünülebilir.
Bununla birlikte uluslar arası alandaki işbirliği ve etkileşim nedeniyle ulus devletlerin en azından 50-60 yıl öncesine göre etkinliğini kaybettiklerini söylemek mümkündür. Modern devlet kısmen etkinliğini kaybetse bile hala varlığını sürdürmektedir.

4.2. Ulus Devlet
Devletlerin kendi otoritelerini güçlendirmeye ve daha fazla güç kazanarak mafyaların rolünü azaltmaya çalışırken izledikleri yollardan biri nüfuslarını “ulus” haline dönüştürmektir. Uluslar, toplumsal yaratımlar olmaları itibari ile hiç kuşkusuz mittirler ve devletler ulusların inşasında merkezi bir role sahiptir. Ulus devlet kavramını tüm devletlerin şiddetle meylettiği bir asimpot gibi düşünmek gerekir. Bazı devletler bunu yapamadıklarını ve çok uluslu olduklarını iddia ederler, ama bu tür devletler bile bir birleşik devlet kimliği yaratmaya çalışırlar. Ulusçuluk bir statü grubu kimliği, belki de modern dünya sistemin muhafaza edilmesi açısından en hayati olanıdır, tümüyle devletlerarası sistem içine yerleşmiş egemen devlet yapıları üzerine temellenmiştir.Ulusçuluk, devlet yapılarının asgari çimentosu işlevini görmektedir. Sadece zayıf devletlere özgü bir fenomen değil aynı zamanda orta derecede güçlü ve zengin devletlerde de başvurulan bir güçtür. (17)
Kapitalist üretim tarzının ortaya çıkmasıyla prekapitalist dönemim devleti yerini modern ulus devlete bıraktı. Ulus devletin tarih sahnesine çıkışı merjabtilist denilen döneme kadar gerilere gitmekle beraber, esas itibari ile Avrupa’nın Batısında 1648 Westfalya Barışı sonrasında büyük Fransız Devrimine varan süreçte ortaya çıkmıştı. Ulus devlet modeli önce Avrupa’nın doğusunda daha sonraları da diğer bölgelerde geçerli olmuştur.
Kapitalist üretim tarzının devlet modeli olan ulus devlet, esas itibariyle bir ulusal burjuvazinin hakimiyetine dayanıyor ki, söz konusu burjuvazi kendi kendine işlerliği olan, kendini genişletilmiş olarak yeniden üretebilen bir ulusal ekonomi oluşturmayı başarabiliyor. Ulus devletin belirgin ikinci özelliği de sosyal veçheyle ilgilidir. Söz konusu devlet dil ve kültür ortaklığına dayanıyordu. Ekseri sanıldığı gibi ulusun devlete önceliği söz konusu değildi. Daha çok ulusu yaratan devlet oluyordu. Üçüncü özellikte söz konusu ulus devlet’in diğer ulus devletlerle çatışmalı ilişkileri yönetmek birde sömürgeleri egemenliği altında tutmak gibi işlevleri üstlenmiş durumdaydı. (18)
Sanayileşme ile sosyal yaşamda değişiklikler, büyük imparatorluklar içerisindeki milliyetçilik hareketlerini artırmıştır. Fransa gibi ülkelerde krala isyan eden halkın yönetimi ele geçirerek halka dayanan yönetimler kurmasına kadar gitmiştir. Ancak Fransa’da ulusa dayanan devletin kuruluşu her ne kadar 1789 İhtilali ile gerçekleşse de alt yapısı oldukça uzun bir düşünce gelişimine dayanmaktadır. Özellikle Fransız ulusunun kendi Cumhuriyet sistemini kuracakları 1789 İhtilaline kadar gelen süreci etkilemiştir.
Milliyetçiliğin başladığı tarih olarak 1789 Fransız İhtilali kabul edilmektedir. Bunun başlıca nedeni, Fransız İhtilali ile Avrupa’daki imparatorluklarda milliyetçilik hareketlerinin gün yüzüne çıkması düşünülebilir. Ancak bu süreç 19.yüzyılın son çeyreğinde ve 20.yüzyılın ilk çeyreğinde bir çok ülkede ulus devletlerin kurulmasına kadar varmıştır.
Sanayileşme ile büyüyen şehirler yeni bir yaşam anlayışına sahip olmaya başlamışlardır. Özellikle modernleşme olarak adlandırılan bu yeni yapıda karmaşık ilişkilerin varlığı, işbölümün bulunması ve yeni bir yaşam tarzı ile toplumda yeni bir örgütlenme biçimi ortaya çıkmaya başlamıştır. İşte böyle bir yapıdan sonra özellikle ulus devlet olarak adlandırılan yeni devlet biçimi ortaya çıkmış ve Fransa, Almanya ve İtalya gibi ülkelerde ulusal birlikleri oluşturulmuştur. Dolayısıyla bir ayağı sanayileşme ve diğer ayağı milliyetçilik olan modernleşme sürecinin gelişiminin ortaya çıkardığı devlet tipi, geleneksel yönetim anlayışına dayalı devletten farklı olarak yeni özellikler ortaya koymuştur. Özellikle 20.Yüzyılın başında olgunlaşan ve günümüzde de genel anlamda devam ettiği düşünülen modern ulus devlet başlıca şu özelliklere sahiptir. Ulus devlet olması, hukuki statüsü belirlenmiş ve korunmuş bir vatandaşlık anlayışı ve laiklik. Bu özelliklere ek olarak, hukuka dayalı bürokratik bir yapının çıkması ve bürokratlığın meslek haline gelmesi, rasyonel düşüncenin ve bilimin egemen olması, çalışanların yönetime hukuken bağlı olması ve kişiye bağlılık esasının kalkması gibi noktalar sayılabilir.
Üç temel özelliğe bakıldığında ulus devlet, milliyetçilik hareketleri sonucunda özellikle imparatorlukların parçalanması ile çoğunluğu oluşturan ulusun kendi adıyla yeni devlet kurmalarının bir ürünüdür. Bu bağlamda örneğin Fransa’nın, İtalya’nın, Almanya’nın ve Türkiye’nin kurulması birer örnektir. Ulus devlet anlayışı yönetimin halka dayalı olması düşüncesini beraberinde getirmektedir.Ulusa dayalı devletlerin ortaya çıkışında özellikle Hobbes’un toplum sözleşmesi ve Rousseau’nun ulus egemenliği düşünceleri önemli yere sahiptir.
Bilindiği gibi ulus devlet kavramı, insanların kendi kaderlerini ulusal politik mekanizmalar ve kurumlar çerçevesinde belirleme fikrini ifade etmektedir. Tarihsel süreçte; toplumbilimsel bir olgu olarak ulus devlet, feodal karakterdeki bir siyasal düzenden merkeziyetçi özellikleri ağır basan bir siyasal düzene geçişi temsil etmiş, aynı dili konuşan, aynı soydan gelen, aynı dine mensup, aynı kültüre sahip, aynı tarihsel geçmişi paylaşan, ortak düşmanı veya düşmanları bulunan bir insan topluluğu olarak millet’in, siyasal olarak örgütlenmiş biçimi şeklinde algılanmıştır.
Ulusal egemenliğin doğal sonucu olarak bu süreçte insanların birtakım hak ve yetkilere sahip olduğu ve sorumlulukları bulunduğunun kabulünü kapsayan vatandaşlık anlayışı gelişmiştir. Böylece devlet merkezileşerek topluma nüfus etme yeteneğini artırmış, hukukta eşitliği ve ekonomide bütünleşmeyi sağlamaya çalışarak vatandaşlığa sosyal ve siyasal boyutlar katmış, belirlenmiş sınırlar dahilinde yönetme gücü tekeline sahip, bu gücü hukuk yaptırımına bağlayan, iç ve dış şiddet araçlarını doğuran ve kontrol eden bir kurumsal egemenlik yapısı durumuna gelmiştir.
Geleneksel devlet yapısından modern devlete geçişle birlikte devletin belli başlı işlevleri; iç ve dış güvenliği sağlamak, hukuk ve yargı düzeni kurmak ve ekonomi politikaları geliştirmek olmuştur. Ancak günümüzde ulus devletin ulusal sınırlar içindeki yönetim ve düzenleme işlevleri yoğun bir şekilde tartışılmakta, devletin ulus altı ve uluslar arası birimlerle daha sıkı ilişkiye girmesi ve işbirliği yapması önerilmektedir. Aksi halde ulus devletin sorun çözme kapasitesini giderek kaybedebileceği belirtilmektedir.
Ulus devlet; kabile, yerel ve feodal bağlılıkların yerine ulusal bağlılığı koymuş, yerel ilgi ve bağları aşan bir mensubiyet bilincini kitlelere yerleştirmiştir. Fakat ulusal politikaların; kitle demokrasisi ve küresel ekonomi çağında, soğuk savaşın ortadan kalktığı bir ortamda kırılganlaştığı, önem ve ağırlığını giderek kaybettiği bir ölçüde doğrudur. Ancak buna rağmen küreselleşmenin ulusal ekonomileri tamamen bertaraf ettiğini, ulusal politikaların bundan böyle anlamını kaybettiğini, ulusal düzeyde yapılabilecek fazlaca bir şey kalmadığını söylemek mümkün değildir.Çünkü ulus devlet hala birçok insan için kimliğinin birinci dereceden merkezi olma özelliğini korumaktadır. Bugünkü dünya sisteminin de en belirleyici ve egemen unsuru ulus devlettir.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında sömürgeciliğin klasik biçiminin tavsiyesiyle, ulus devlet modeli evrenselleşmekle birlikte, bu devletler hiçbir zaman emperyalist batıdakine benzer ulus devlet olamadılar. Bir kere sömürgecilik ve emperyalizm bu ülkelerde bir ulusal burjuvazinin oluşmasını ve gelişmesini engellemişti. Dolayısıyla kendi kendini yeniden üretebilen bir ekonomik temel ya da ekonomimin genişletilmiş yeniden üretimini sağlayabilecek bir kapitalist sınıfın yokluğunda bu ülkelerde ulus devlet, Batıdakinin bir karikatürü olmanın ötesine geçemedi. Söz konusu ülkelerde Batı’da geçerli siyaset siyasi demokrasinin bir türlü yerleşemeyişi de bu durumla doğrudan ilgilidir.
1970’li yıllardan başlayarak özellikle de 1980’li yıllarda çok uluslu şirketlerin sayısının ve etkinliklerinin artmasıyla, sermaye devlet ilişkisi yeni bir biçim almaya başladı. Yüzyılın başındakinden farklı olarak ulus devlet mevcut yapısıyla sermaye için bir handikap haline gelmeye başladı. Dolayısıyla varolan devlet aygıtı dünyanın tamamını faaliyet alanı olarak gören sermayenin ihtiyaçlarına cevap veremez hale geldi. İşte, şimdilerde yaşanan gerilim, ulusal çerçevede kalan ulus devletle, evrensel planda faaliyet gösteren sermayenin ihtiyaçları arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanıyor ve daha şimdiden dünya devleti için girişimler başlatılmış durumda. Devleti küçültme, devletin asli işlevlerine dönmesi, özelleştirmeler, vb. ancak bu bütünlük içinde kavranabilir.
Küreselleşme, ulusal düzeyde birey ile devlet arasında bir tampon alanı oluşturulmasına çalışmakta, devletin egemenlik alanı bir yandan küresel aktörler tarafından paylaşılmak istenirken, bireyin de egemen bir özne olarak devletin egemenlik anlayışını içerde sınırlamasının yolları açılmaktadır. Bu süreçte uluslar arası örgütler, insan hakları kuruluşları ve uluslar arası sözleşmelerle bireyi, kendi devletine karşı koruma amacı yönünde bir eğilim göze çarpmaktadır.
Bütün bu değişmelere ve ulus devletin gücünü yitirdiğiyle ilgili iddialara rağmen, günümüzde dünya hala ulus devletler dünyasıdır. Dünya küresel çapta bir ulus devletler sistemidir. Bu sitem içinde ulus devletler, çok çeşitli siyasal, ekonomik, kültürel ve iletişim ilişkileri içerisindedirler. Bu ilişkiler, dünya ölçeğinde bir uluslar arası ilişkiler sitemine temel oluşturmaktadır. Ulusal devletin sonu görüşü egemenliğin anlaşmalarla “Birlik”e devredildiği Avrupa’da yaygındır. Ancak küreselleşmenin temellerine inildiğinde eleştiriye açık özellikleri görülecektir. Örneğin ulusal pazarın küresel serbest piyasayı yaratmadaki rolü ihmal edilmektedir. Sosyal politikaların temel hedefleri gözardı edilmekte ve küreselleşme sonucu oluşan uluslararası güç dengelerinin değerlendirilmesinde de hata yapılmaktadır.
Kapitalist ekonomik sistemin, bireysel özgürlüğe, bireyin kar peşinde koşmasını önleyen engellerin ve eski hiyerarşilerini ortadan kaldırılmasına ve sosyal istikrara ihtiyaç duyduğu zamanlarda, bu ihtiyaca en uygun cevap hiç kuşkusuz ulus devlet olmuştur.
Ulus devlet, bir kurum olarak, çok sayıda işlevi yerine getirebilir ve bunu yaptığı içindir ki varlığını sürdürmektedir. Bu işlevlerin başında; etnik yada dinsel kimliği ne olursa olsun, vatandaşlarına, olanaklar ölçüsünde, çevre ülkelerin saldırısına karşı güvenlik, içeride de bireylere, toplumsal sınıflara veya dinsel etnik alt guruplara birbirleri karşısında hukuksal eşitlik, adalet ve güvenlik sağlaması gelir. Bu anlamda devlet, halen bir otorite merkezidir.
Özetle ulus devlet olgusu hem gelişmiş ülkeler bakımından hemde gelişmekte olan ülkeler bakımından işlevsel bir yapı olma özelliğini sürdürmektedir. Ulus devlet, belirli ölçülerde egemenlik erozyonuna uğramakla birlikte, yeni nitelikler ve işlevler kazanmaktadır. Hukuka kaynaklık etme fonksiyonu da gelişerek devam etmektedir. Ancak, diğer aktörler de hukuk yaratma sürecinde giderek etkinleşmektedirler. Yeni aktörlerin ortaya çıkması, eski aktör olarak ulus devletin bu alandaki işlevini tamamladığı anlamına gelmemektedir.
Sonuç olarak, ulus devlet, yakın bir gelecekte süper devlet lehine sahneden çekilmeyecektir. Ulus devletlerin üzerinde çok uluslu şirketler tarafından devletsiz bir dünya kurulamayacaktır. Ayrıca günümüz dünyası, küresel barışı ve zenginliği gerçekleştirecek, bilim ve teknolojinin kazanımlarını dünyaya yayacak, küresel çevre sorunlarıyla baş edebilecek bir örgütlenmeye de sahip değildir. Ulus devletler, daha uzun süre vatandaşlık bağının merkezi, tarihsel ve kültürel farklılıkların temel kaynağı ve bireyin toplumsallaşmasının hareket noktası olarak varlığını devam ettirecektir ve ettirmelidir.

4.3 Küreselleşme ve Devletin Dönüşümü
Küreselleşme kavramı bazen dünya toplumlarının birbirine benzeme süreçlerini, buna bağlı olarak tek bir global kültürün ortaya çıkmasını; bazen de toplulukların ve kimliklerin kendi farklılıklarını ifade etme ve tanımlama sürecinde kullanılabilmektedir. Aslında bu iki nitelik de, globalleşen kültürel yapılar ile farklılıkları, yerelliği ve tikelliği yaşama geçiren kültürel pratiklerin eşzamanlılığı, beraberliği ve birbirlerini tamamlayıcılığı, küreselleşme sürecinin tam da kendisidir.(19) Farklı bir yaklaşıma göre ise küreselleşme, soğuk savaş döneminden sonra Batı’nın zaferini yeni bir açılımla dünya geneline yayması olarak nitelendirilmektedir. Bu bağlamda “yaşanan süreç, dağılma, sömürgeleşme ve demokratikleşme sürecinde daha geriye savrulma anlamına gelmektedir.(20)
Günümüz dünyasının temel niteliğini yansıtan küreselleşme olgusu, ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel alanlarda son dönemlerde yaşanan hızlı bütünleşme ve benzeşme sürecini ifade etmektedir. Bu süreçte dünya ölçeğinde hızla esen değişim rüzgarları, her alanda olduğu gibi siyasal yapılarda da köklü bir dönüşümü beraberinde getirmiş, bu dönüşüm gerek uluslararası sistemde ve gerek ulusal ve ulus-altı düzeylerde yeni yönetişim modellerini kaçınılmaz kılarak, ulus-devletin geleneksel yapısında ve yetki ve işlevlerinde bir farklılaşmaya yol açmıştır.
Devletin yeniden yapılanması ya da idari reform devlet işlevlerindeki değişime göre devlet-özel sektör, devlet-yurttaş, devlet-toplum, siyaset- bürokrasi ilişkilerini konu almaktadır. Bu işlevler zaman içerisinde genişleme ya da daralma süreci yaşayabilmektedir. 1960’lı yıllarda modernleşme, kalkınma, öncü devlet gibi kavramlarla büyüten ve genişleyen devlet, 1980’li yıllardan sonra demokratikleşme, ulus ötesi kalkınma, küreselleşme gibi kavramların üzerinde küçülme sürecine girmiş, daha doğrusu zorlanmıştır.(21)Küreselleşme ulus devletin ortadan kalkmasıyla büyük insan toplumunun bölünmüşlüğünü sonlandıran bir özgürleşme süreci olarak görülmektedir. Özelleştirme, bireyin girişimciliğini engelleyen devletin sınırlandırılması, yerelleşme ise, bireyin kendi kendisini yönetmesi anlamında kabul edilmektedir.(22)
Küreselleşme çağında ulus devletler bir yandan etnik ve bölgesel siyasetlerin artması ile birlikte merkezkaç güçlerin baskısı altına girerken, öbür yandan ekonominin küreselleşmesi ve savaş teknolojisinin gelişmesi gibi etkenlerin yarattığı dış tehditlerle karşı karşıya bulunmaktadırlar. Esasen küreselleşmenin çoğunlukla ulus-devletin şu dört önemli yanını zayıflattığı söylenmektedir: Yetkileri, şekli, özerkliği ve meşruiyeti. Çevre, insan hakları ve küresel ekonomik işbirliği gibi alanlar, uluslar arası rejimlerin ve uluslararası düzenleyici sistemlerin doğmasına yol açmıştır. Bu da göstermektedir ki, böyle alanlarda uluslararası işbirliği olmaksızın bir ulus-devlet, vatandaşlarının talep ve ihtiyaçlarına cevap vermede yetersiz kalmaktadır. Bu, siyasal, ekonomik ve sosyal açılardan diğerlerinden tecrit olmuş ulus-devletin sadece yetki alanı daralmamakta, aynı zamanda şekli de değişmektedir. Savaş sonrası dönemde uluslararası örgütlerin sayısında olağanüstü bir artış görülmüş, bunun sonucunda ise devletin uluslararası niteliği gelişmiştir. Batıdaki çoğu ulus-devletin bu tür örgütlerle yoğun şekilde ilişkiye girmesi ile, yerel ve küresel politika üretme mekanizmaları arasında çok az fark kalmıştır. Bunun sonucunda demokratik yöntemlerle üye devletlerin özerkliğini hukuka uygun bir şekilde uzlaştırabilen Avrupa Birliği gibi yarı milletler üstü bürokratik güç sistemleri meydana gelmiş, bu ise devletin imajını zayıflatarak olduğundan farklı ve parçalanmış bir görünüm vermesine yol açmıştır. Devletin kurumsal şekli, küreselleşme sebebiyle değişimi sürdürebilir, ama bundan önemlisi, yapısal seviyedeki değişimlerdir. Devletin kendi siyasal ekonomik, sosyal ve kültürel politikalarını uygulama stratejilerinin etkinliği değişmektedir. Devletlerin birbirleriyle karşılıklı ilişkileri, özellikle çevre ve ekonomi konularındaki yerel politikaları dikte ettirmeye başlamaktadır. Bunun anlamı, milli düzeydeki ihtiyaçlar yanında küresel ihtiyaçların karşılanması için devletin yapısal bir değişime uğramış olduğudur. Devletin yetki alanı ve devlet şekillerine dikkat çekilmesi, devletin özerkliği konusunun da irdelenmesi gereğini ortaya çıkarmaktadır. Küreselleşme sürecinin ulus-devletlerin kendi kaderlerini tayin etme kabiliyetleri üzerinde sıkı bir kontrol mekanizması kurduğu sıkça ifade edilmektedir. Münferiden hiçbir devletin milli konularda tam hakimiyetinin olmadığı bir küresel faaliyetler alanının genişlemesi ile ulus-devlet özerkliğinin zayıfladığı gözle görülür bir gerçektir. Aynı şekilde, tek tek ulus-devletlerin kendi toprakları üzerindeki iç ya da dış nitelikli sorunları kontrol edebilme gücü, milli sınırları tanımayan küresel iletişim tekniklerinin gittikçe gelişmesi ile zaafa uğramıştır. Yetkilerin zaafa uğraması, kurumsal yapılanmaların değişmesi ve devlet özerkliğinin zayıflamasının tabii sonucu, ulus-devletin yetki ve meşruiyet kaybına uğraması, dolayısıyla hükümetlerin etkisini kaybetmeleridir.

5. TÜRK DEVLET GELENEĞİ
Türkiye’de modernleşme daha çok Batı’dan geri kalmama ve onlara yetişme mantığına dayanmakta ve modernleşme sürecini oluşturan unsurlar olmadan daha çok yönetimde modernleşme şeklinde gelişmiştir. Türkiye’de ki modernleşme gelişmelerini modernleştirme olarak tanımlamak mümkün bu çabalarda seçkin yöneticiler tarafından gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla yönetimde modernleşme çalışmaları daha çok yukarıda kalmış ve halkın bu gelişmelerden çoğu zaman haberi olmuştur.
Modernleşme sürecinin dayandığı önemli sosyal olgular olan sanayileşme ve milliyetçilik ve sonucunda şehirleşme Osmanlı Devletinde Batılı anlamda gelişmemiştir. Dolayısıyla Osmanlı’da sadece yönetimde modernleşme çabalarının olması, sanayileşme sürecinin o dönemde yaşanmaması ve Osmanlı Devleti’nin geri kaldığı düşüncesinin yönetici seçkinleri bir şeyler yapmak için harekete geçirmesidir.
Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve geçeklerini, kuruluşunda etkili olan nedenleri iyi anlamak için resmi tarih görüşünden iyice uzaklaşmak gerekecektir. Bu görüş esasında tek boyutlu da değildir. Bu boyutlardan biri devletin kuruluşunda ve daha sonraki süreçlerdeki etkili nedenleri şematikleştirerek, mistikleştirerek, insan üstü kişileri öne çıkartarak, tarihsel süreçleri kendi içinde hapsedip sonrakine uygulayarak açıklamaya çalışırken; diğer bir boyutu ise altı yüzyıllık bir deneyimi tek bir nedene bağlamakta, sonra da radikal bir yadsıma içine girmektedir.
Hem Osmanlıklarda hem de Cumhuriyet döneminde tam bir sürekliliği oluşan birinci akım temsilcileri, İslami etkiye açık devletin parasıyla iş yapan ya da onun kurumları içindeki mevkileri gereği tarihçi olanlardır. Bunların birinci kaygısı devletin bekasıdır. Hemen tüm görüşleri de bu temel zihniyet etrafında dönüp dolaşmaktadır. Cumhuriyetle birlikte gelen değişimden pek etkilendikleri söylenemez. Ona karşı da yine devletçi, devlete bağlı görünüm içindedirler. Toplumu devlet ile özdeş gördüklerinden toplum görüşleri de bu sınırlılık içindedir. Toplumu devlet ile özdeş gördüklerinden toplum görüşleri de bu sınırlılık içindedir. Bir çoğu iyi birer tarihi belge araştırıcısı olmasına karşın, ideolojik sınırlılıkları ve görüşlerinin donmuşluğu bir ömür alan çalışmalarının yararsız olmasına yol açmaktadır. Devlete karşı nasıl duruluyorsa, tarihçilikleri de öyle konumlanmıştır. (23)
Osmanlı Devletinde toplum tarıma dayalı bir toplumdu. Dolayısıyla Batılı anlamda modernleşmeyi beraberinde getiren sanayileşme Osmanlı’da mümkün olmamıştır. Türkiye’de sanayileşme Batılı ülkelerden yaklaşık 150-200 yıl sonra 1950-1960’lardan sonra başlayıp gelişmiştir. Diğer yandan milliyetçilik akımlarının Osmanlı Devleti dağılmasında önemli rolü olacağı için Osmanlı Devleti uzun süre milliyetçilik konusunda geri durmuş ve farklı milletleri bir arada tutmaya çalışmıştır. Ancak Osmanlı yönetimindeki birçok ulus Osmanlı’dan ayrılmıştır.
19.Yüzyılın başlarından sonraki yıllar Osmanlı Devleti’ndeki önemli değişiklere tanık olmuştur. Çünkü Osmanlı Devleti çöküş içindeydi ve Sultan da dahil bütün bürokratik elitler, bilimsel ve askeri alanlarda Avrupa’nın gerisinde kalmaması için Osmanlı Devletinin yeniden örgütlenmeye ve yapılanmaya ihtiyacı olduğuna inanıyorlardır. 1908-1939 yılları arasında tahtta bulunan Sultan 2. Mahmut, yönetimde merkeziyetçi sistemi getirdi. Onun zamanında askeri yapıyla ilgili yeni reformları gerçekleştirmek teşebbüsleri vardı.
Türk Devletinin tarihi olarak merkeziyetçi, güçlü ve bir imparatorluk devleti olduğunu söylemek mümkündür. Türkiye Cumhuriyeti ilanıyla yeni ve genç bir ülke kurulduğu ve bir çok yönden Osmanlı Devletinden ayrıldığı söylense de, Türkiye’deki siyasal ve sosyal sistemler çoğunlukla bütün sorunlarıyla beraber Osmanlılardan devralınmıştır. Çağdaş Türk devletinin çoğu özellikleri geçmiş dönemden kaynaklanmıştır. Son günlerdeki kamu yönetiminin yeniden yapılandırılmasıyla ilgili yasal çalışmalar ile merkeziyetçi yapı idari anlamda yerinden yönetim yapısına dönüşmeye başlamıştır.
Türk devleti bu teoriler noktasında sahip olduğu bürokratik yönetim geleneğiyle merkeziyetçi, güçlü, yukardan aşağıya yönetim, imparatorluk geleneği gibi özellikleri olan bir devlettir. Bu özellikleriyle elitist bir karakter çizen Türk devleti son iki yüzyılda oluşan bu özelliklerini Osmanlı Devletinden miras almıştır. Bugün Türkiye’de kamu yönetimindeki birçok sorunun kaynağı mevcut özellikleriyle bu devlet yapısındadır. Bu devlet, halktan kopuk ve yukardan aşağıya hizmet anlayışına sahip elitist bir yapıya sahiptir. Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışı sırasında bir yerli burjuvazi çekirdeğinin varlığına işaret edilmesi gerekmektedir. Bu çekirdeği yaratan oluşum esas olarak Osmanlı siteminin 19.yüzyıl başlarından itibaren Batı emperyalizmi ile bütünleşmesidir. Bu bütünleşme sonucu başlayan yapısal değişimle, özellikle bürokrasiye katılma talebi çok yüksek olan yeni bir Türk orta sınıfının giderek geliştiğini söylemek mümkündür. Osmanlı modernleşmesinin bir sonucu olan otokratik ve merkeziyetçi özelliği güçlenmiş devletin reformcu etkin gücü olarak bürokrasi, 19.yüzyılda pozitivist ideolojisine uygun otoriter bir düşünce ve eylem planına sahiptir.
19.Yüzyılın ikinci yarısına kadar kamu görevlileri olarak çalışanlar Sultanın memurları olarak görülmekteydi. Ancak bu zamandan sonra özellikle bürokratik elitler kendilerini devletin memurları gibi görmeye başladılar. Ancak bu bağlamda, bürokrasinin kendilerini toplumun hizmetinde olarak görmedikleri belirtmek gerekir.Bütün bu gelişmeler devletin merkezinde oluyordu. Diğer bir ifadeyle Avrupa’da olduğu gibi sivil toplumun gelişimi açıkça görülmüyordu. Osmanlıda ve daha sonra Cumhuriyet döneminde devlet daima topluma karşı daha egemen bir yere sahip olmuştur. Bürokratik elitlerin sultandan daha fazla yetki ve özerklik kazanmaya başlamalarından sonra bürokratlar Osmanlı Devleti ve toplumu için en iyi şekilde kamu politikalarını geliştirebileceklerine inanmaya başladılar. Onlar gerçekten devletin çıkarlarını korumaya kendilerini adamışlardır ve geleneksel duygulardan kurtulmuşlardır. Böylece, radikal idari reformlar yapmaya hazırdılar.
1923’te Türkiye Cumhuriyeti ilan edildikten sonra, modern Türkiye’nin kurucusu M. Kemal Atatürk ve kültürel ve sosyal değişikleri yönlendirmeyi amaçlayan altı ilke (laiklik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, cumhuriyetçilik ve inkılapçılık) bütün yönleriyle Türk toplum yaşamına egemen olmuştur. Bu dönemde, devlet geleneği devam etmiştir. Çağdaş gelişmeler ve durum için asıl temel, bu dönemde kendini Türkiye’nin modernleştirilmesine adayan Atatürk tarafından başlatılan yeniden yapılanma ile ortaya çıkmıştır. Türkiye Cumhuriyeti, hızlı modernleşmeyi başlıca hedef olarak gören ve benimseyen yeni kurulmuş bir siyasal sistemin ilk örneği olan bir ülke durumundadır.
Türk ulus devletinin kurulması ikili bir sürecin son aşamasını oluşturuyordu; Batılılaşma olarak bilinen çağdaşlaşma ve Batılılaşma yolundaki yeteneklerini denemek zorundaydı. Bu amaçla oluşturulan ideoloji ve siyasa adını cumhuriyetin kurucusu M. Kemal Atatürk’ten alan Kemalizm’i yarattı. Böylece Türk devletinin resmi ideolojisi haline gelen Kemalizm, yapılan her hareketi geçmişe bakarak doğrulama suretiyle mümkün olan tek yol olarak suna geldi. Bu durum sadece tek parti dönemiyle de sırlı kalmadı bugün bile hala Türkiye için geçerli bir ideolojik model olarak kabul edilmektedir. (24)
Türkiye’de, Cumhuriyet’ten sonra tek partili dönemin son bulması, darbeler, yeni anayasalar, 80’li yıllardaki liberal politikalar vb. bir çok durumda belirgin bir dönüşümler yaşanmıştır. 61 Anayasasının özgürlükçü ve demokratik ruhu karşısında 82 Anayasasının baskıcı ve anti-demokratik ruhu ve devlete atfettiği rol devlet-birey veya devlete işlevsellik kazandıran yönetim kadroları arasında değişik sonuçlara yol açmıştır. Liberal ekonomi programları ise Türkiye’nin hem sosyal yapısında değişime yol açmış hemde uluslar arası arenada kendine yer arama ihtiyacını doğurmuştur. İşte bu noktada Avrupa Birliği büyük önem kazanmaktadır. Çok öncesine dayanan ilişkiye rağmen Türkiye özellikle 80’lerden sonra Avrupa Birliğine girmek için hükümetler düzeyinde olağanüstü gayretler harcamıştır. Devletin genel bir politikası olmasının yanısıra halkın Avrupa Birliği’ne karşı olumlu eğilimi ve üyelik isteği hem çalışmaları hızlandırmış hemde yapılacak reformlar için hükümetlerin önünü açmıştır.
Siyasi ve ekonomik bir bütünleşme olarak AB uzun ve çetin bir mücadeleler sürecinin ürünüdür. Bütünleşme çabalarının her aşamasında farklı sorunlarla karşılaşılmış (örn. ortak pazar ve gümrük birliği, para birliği, egemenlik devri ve siyasi birlik, ortak silahlı kuvvetler) ve bu sorunlar adım adım azaltılmak suretiyle bugüne gelinebilmiştir. AB’ye aday ülkelerin AB’nin yapısına uyum sağlama sorunu günümüzde yaşanan sorunların en başında gelenleri arasındadır. Helsinki Zirvesi ile aday ülke konumuna gelen Türkiye açısından da bu çok önemli bir sorun olarak karşımızda durmaktadır. Türkiye’nin aday ülke statüsünün tanınması Türk Hükümetlerini uzun zamandan beri Türk kamuoyunun gündeminde olan bir dizi hukuki, siyasi ve ekonomik reformları gerçekleştirme konusunda teşvik etmiştir.(25) Helsinki Zirvesi izleyen son birkaç yıl içerisinde, Türkiye, hem AB’ye anayasal uyum paketlerinin çıkartılması hem de Türkiye’yi siyasi ve ekonomik açılardan AB’ye daha uyumlu hale getirecek diğer yasal-yönetsel önlemlerin alınması açısından oldukça başarılı sayılabilecek bir performans göstermiştir. AB-Türkiye arasındaki tam üyelik görüşmelerinin başlamasına kadar olan sürede Türkiye’den beklenen bu performansını sadece siyasi ve ekonomik mevzuat uyumu konusunda değil söz konusu mevzuatın uygulanmasında da göstermesidir.
Ancak, siyasi ve ekonomik içerikli birtakım reform çabaları ile AB’ye uyum sorununun tümüyle aşılabilmesi mümkün görünmemektedir. AB’ye tam üyelik sürecinde, Türkiye’deki bütün kurumların AB ile uyumlaştırılması sorununun bir parçası olarak Türk kamu yönetimi, örgütlenme, personel ve işleyiş açılarından bir uyum sorunu ve bu sorunun üstesinden gelinmesi yönünde ciddi bir baskı ile karşı karşıyadır. Gerekli önlemler zamanında alınmadığı takdirde sözkonusu baskının Türkiye’nin tam üyeliğe kabul edilmesinden sonra da devam edebileceği söylenebilir. Bu sebeple, gündemde olan “kamu yönetimi reformu” çalışmaları çerçevesinde sistemin bir bütün olarak AB’ye uyumu sorunu ele alınmalı ve gerekli yeniden düzenlemeler zaman geçirilmeden yapılmalıdır. AB üyesi ülkelerin yönetsel uyum deneyimleri de bu yeniden düzenleme sürecinde dikkate alınmalıdır. Bu süreçte, sadece örgütsel yapıya yönelik yeniden düzenlemelerle yetinilmemeli; merkezi yönetim-yerinden yönetim ilişkilerindeki yerinden yönetim aleyhine olan denge gözden geçirilmeli ve özellikle yerel yönetimler güçlendirilmeli; yetki merkezciliği azaltılmalı ve yetki devri kurumunu kullanma alışkanlığı artırılmalı; kamusal işlemlerde şeffaflık artırılırken kırtasiyecilik azaltılmalı; kamu hizmetlerinde hesap verilebilirlik kurumu işletilerek her türlü yolsuzlukla mücadele edilmeli; kamu personelinin hizmete alınma ve hizmet içinde eğitimi koşulları çağdaş insan kaynakları ilkeleri doğrultusunda yeniden düzenlenmeli; sendikal haklar ve yönetime katılma gibi demokratik yönetim yolları gerçek anlamları ile sisteme dahil edilmeli; e-Devlet uygulamaları ile sistemin iletişim ve enformasyon eksiklikleri giderilmeli; ve kamu hizmetlerinde etkinlik ve kalitenin artırılması temel bir kamu hizmeti felsefesi olarak benimsenmelidir. (26)



6.SONUÇ
Sonuç olarak devleti açıklarken, dikkat edilmesi gereken nokta, değişkenlerin, gelenek ve kültürlerin, toplumsal etkileşimlerin iyice ele alınması ve yukarda anlatılan yaklaşımlar ışığında hangisinin özelliklerini en fazla taşıyorsa o kategoride analiz edilmesidir. O yüzden etkileyici ve belirleyici olan yönetim tarihi, sosyal yapı, siyasal sistem ve anlayış, her alanda farklılıklar göstereceği için, genel bir devlet teorisinin geçerliliğinden söz etmek mümkün değildir.
Bir ülkede devlet çoğunlukla toplumdaki çoğulcu yapıyı ve her türlü talebi, diğer bir ifadeyle kamuoyunu dikkate alarak bir yönetim gösteriyorsa ve hukuku kendi çıkarı için değil toplumun çıkarına kullanıp herşeyin üstünde tutuyorsa, o ülkede çoğulcuların açıklamaya çalıştığı bir devlet ve toplum sisteminden söz edilebilir. Ancak devletin daima sermaye sahiplerini öne çıkardığı ve koruduğu ve onlara hizmet ettiği görülüyorsa Marksist yaklaşımın açıklamaları gerçeği daha fazla yansıtır. Yoksa gerçekten Seçkinci yaklaşımda denildiği gibi, devlet ve içindeki bürokrasi kendi çıkarını düşünüyor ve kamusal kaynakları ve yetkileri kendi amaçları için kullanıyorsa o ülkeyi en iyi Seçkinci yaklaşımın açıkladığı söylenebilir. Modern devletin topluma hizmet eden bir organizasyon olduğunu söyleyen Çoğulcuların dediği, devletin sermaye sahiplerine uzun dönemde hizmet eden bir araç olduğunu söyleyen Marksisitlerin dediği ve kendi zatında organize bir güce sahip olduğu ve kendi amaçları peşinde koşan bir mekanizma olduğunu söyleyen Seçkinci’lerin dediği devlet biçimlerini ele aldık. Ama esasında bunun teorik anlamda çok önemi olmadığını günümüz devlet yapısında ortaya çıkıyor. Çünkü bugün bilinen bir gerçek vardır ki, dünyada ki çoğu ülke Batılı anlamda Liberal demokratik devlet olduğunu ifade etmektedir.
Kuşkusuz küreselleşme ile birlikte artarak bütünleşen dünyamızda, bütün yapı ve süreçler gibi devlet aygıtı da gerek yapı ve gerekse işlevsel boyutlarıyla önemli bir dönüşüme uğramaktadır. Kabullenilsin ye da fark edilmesin, devlet yetki kullanmada, düzenleme yapmada, denetim işlevini yerine getirmede giderek artan ölçüde bağımsızlığını yitirmekte, yerel, ulusal, uluslararası ve global ölçekte varlığını sürdüren çok sayıda aktörle iktidarını paylaşma konumuna düşmektedir.
Türkiye’de devletin yapı ve işleyişine bakıldığında özellikle hizmetlerin kamu kurumları tarafından sunulmasında ve demokratik yönetim değerleri bağlamında bir çok sorunun kaynağı olarak devlet görülebilir. Bu açıdan Türk devlet yapısının incelenmesi ve anlaşılması ayrı bir önem kazanmaktadır. Türk devlet geleneğini de bu yaklaşımlar çerçevesinde ve sosyo-ekonomik, siyasal sistem ve siyasal kültürünü dikkate alarak ve göz önünde bulundurarak anlatmaya çalıştık.




KAYNAKLAR
1) Suavi Aydın, “Amacımız Devletin Bekası” Demokratikleşme Sürecinde Devlet ve Yurttaşlar, Tesev Yayınları, 1.Baskı Kasım 2005, İstanbul, s.14
2) Suavi Aydın, a.g.e, s.15
3) Immanuel Wallersteın, Dünya Sistemleri Analizi Bir Giriş, Aram Yayınları, Çev.Ender Abadoğlu-Nuri Ersoy, 2.Baskı Nisan 2005, İstanbul, s.76
4) Mehmet Ali Kılıçbay, Devletin Yeniden Yapılanması, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Doğu Batı Yayınları, 5.Baskı Ekim 2004, Ankara, s.17
5) Hasan Hüseyin Çevik, Türkiye’de Kamu Yönetiminin Sorunları, Seçkin Yayınları, 2.Baskı, Mayıs 2004, Ankara, s.33
6) Hasan Hüseyin Çevik, a.g.e, s.37
7) Orhan Dilber, Marx’ın Sınıf ve Devlet Hakkındaki Görüşleri Nasıl Ele Alınmalı, Özgür Üniversite Forumu, Devlet, Öteki Yayınevi, Ankara, s.32-57
8) Louis Althusser, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, İthaki Yayınları, Çev. Alp Tümertekin 1.Baskı, İstanbul 2003, s.163
9) Louis Althusser, a.g.e. s.167
10) Chrıstopher Pıerson, Modern Devlet, Çiviyazıları/Kamera, Çev.Dilek Hattatoğlu 1.Basım, İstanbul 2000, s.122-123
11) Etyen Mahçupyan, Devlet Liberalizm ve Kapitalizm, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Doğu Batı Yayınları, 5.Baskı Ekim 2004, Ankara, s. 26-27
12) Chrıstopher Pıerson, a.g.e., s.130-132
13) Immanuel Wallersteın, a.g.e. , s.71
14) H.Çetin, Modernleştirme ve Türkiye’de Modernleştirme Krizleri, Siyasal Kitabevi, Ankara 2003, s.51
15) Şükrü Karatepe, Darbeler Anayasalar ve Modernleşme, İz Yayınları, 3.Baskı, İstanbul 1999, s.16
16) H.Çetin, a.g.e. , s.53
17) Immanuel Wallersteın, a.g.e. , s.87
18) Özgür Üniversite Forumu, Devlet, Sayı 5, Ekim-Kasım-Aralık 1998, Öteki Yayınevi, Ankara, s.3-4
19) E. Fuat Keyman, ve Ali Yaşar Sarıbay, “Küreselleşme, Siyaset ve Toplumsal Yaşam”, Küreselleşme, Sivil Toplum ve İslam, Vadi Yayınları, Konya 1998
20) Birgül A. Güler, “Küreselleşme ve Yerelleşme”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt: 6, Sayı: 4 Temmuz 1997, s.75
21) Birgül Ayman Güler, Yeni Sağ ve Devletin Değişimi, TODAİE, Nisan 1996,Ankara,s.8
22) Birgül Ayman Güler, a.g.m, s. 7
23) Efe Mehmet Özsoy, Türk Devlet Geleneğini Üreten Süreçlerin Evrimi, Bumerang Yayınevi, 1.Baskı, Nisan 2000, İstanbul, s.124
24) Sibel Özbudun-Temel Demirer, Türk(iye) Devletinin Hayatı ve Eserleri, Özgür Üniversite Forumu, Devlet, Öteki Yayınevi, Ankara, s.146
25) AB KOMİSYONU (2002a), Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu, (Ankara: DPT). s.121
26) Dr. M. Kemal ÖKTEM, Uğur ÖMÜRGÖNÜLŞEN, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Yönetsel Uyumu, TODAİE, Ankara: 2003, s.447-477